Trong bối cảnh kinh doanh toàn cầu ngày nay, niềm tin của người tiêu dùng không chỉ đơn thuần dựa vào chất lượng sản phẩm hay giá cả cạnh tranh. Thay vào đó, họ ngày càng dịch chuyển sự ưu ái sang những thương hiệu có trách nhiệm, trung thực và minh bạch trong mọi hoạt động. Điều này đặt ra yêu cầu mới cho các doanh nghiệp: không thể chỉ dừng lại ở việc “làm từ thiện” hay “bảo vệ môi trường” ở mức độ hình thức, hay chỉ coi đó là một chiến dịch truyền thông đơn lẻ. Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) ngày nay không còn là một bộ phận tách rời khỏi chiến lược kinh doanh cốt lõi, mà cần được dẫn dắt bởi một nền tảng đạo đức vững chắc và tích hợp vào mọi quyết định vận hành – từ cách tuyển dụng nhân sự, định giá sản phẩm, đến cách lựa chọn nhà cung cấp và tương tác với cộng đồng.
Để hiểu rõ hơn về cách Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp có thể vượt xa lợi nhuận và tạo ra giá trị bền vững cho cộng đồng, chúng ta có thể tham khảo Mô hình Kim tự tháp CSR của Archie Carroll (1991). Mô hình này cung cấp một khung nhìn toàn diện, phân cấp các tầng trách nhiệm từ cơ bản nhất là kinh tế và pháp lý, đến các tầng cao hơn là đạo đức và nhân văn. Bài viết này sẽ đi sâu vào từng tầng của Kim tự tháp CSR, làm rõ vai trò của đạo đức như một “lõi mềm” giúp Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp trở thành một chiến lược thực sự, chứ không chỉ là chiến dịch. Đồng thời, chúng ta sẽ khám phá câu chuyện thành công của Ben & Jerry’s – một thương hiệu kem nổi tiếng toàn cầu đã dẫn đầu trong lĩnh vực CSR bằng những hành động thực chất, vượt trên cả sự mong đợi.
1. Bối Cảnh Mới Của Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp: Từ Hình Thức Đến Chiến Lược Bền Vững
Trong nhiều thập kỷ, khái niệm Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp (CSR) thường được hiểu đơn giản là việc các công ty thực hiện một số hoạt động từ thiện, tài trợ cho các sự kiện cộng đồng hoặc tham gia vào các sáng kiến bảo vệ môi trường như một phần của hoạt động quan hệ công chúng. Tuy nhiên, nhận thức này đã thay đổi đáng kể.
Ngày nay, Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp được kỳ vọng phải sâu sắc và toàn diện hơn nhiều. Nó không chỉ là việc “làm điều tốt đẹp” mà còn là cách doanh nghiệp tích hợp các mối quan tâm về xã hội và môi trường vào các hoạt động kinh doanh hàng ngày và các tương tác với các bên liên quan. Điều này xuất phát từ một số yếu tố chính:
- Sự gia tăng nhận thức của người tiêu dùng: Khách hàng ngày càng quan tâm đến nguồn gốc sản phẩm, điều kiện làm việc của người lao động, tác động môi trường của quy trình sản xuất, và liệu công ty có đóng góp tích cực cho xã hội hay không.
- Áp lực từ nhà đầu tư: Các quỹ đầu tư và nhà đầu tư cá nhân ngày càng chú trọng đến các yếu tố ESG (Environmental, Social, Governance) khi đưa ra quyết định đầu tư. Các công ty có CSR mạnh mẽ thường được coi là ít rủi ro hơn và có tiềm năng tăng trưởng bền vững hơn.
- Quy định pháp lý và áp lực từ chính phủ: Nhiều quốc gia đã ban hành các quy định chặt chẽ hơn về môi trường, lao động, đạo đức kinh doanh, buộc doanh nghiệp phải có trách nhiệm hơn.
- Thu hút và giữ chân nhân tài: Thế hệ nhân viên trẻ ngày càng tìm kiếm những công ty có giá trị phù hợp với họ, những nơi làm việc không chỉ mang lại thu nhập mà còn có ý nghĩa xã hội.
- Rủi ro danh tiếng: Một vụ bê bối liên quan đến đạo đức hoặc trách nhiệm xã hội có thể hủy hoại danh tiếng của một công ty chỉ trong thời gian ngắn, gây thiệt hại tài chính nghiêm trọng.
Do đó, Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp giờ đây không còn tách rời khỏi chiến lược kinh doanh cốt lõi, mà cần được dẫn dắt bởi nền tảng đạo đức và tích hợp vào mọi quyết định vận hành – từ việc thiết kế sản phẩm thân thiện với môi trường, đảm bảo chuỗi cung ứng công bằng, đến việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp đa dạng và hòa nhập. Đó là lúc đạo đức trở thành “lõi mềm” giúp Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp trở thành một chiến lược thực sự, mang lại giá trị bền vững cho cả doanh nghiệp và xã hội.
| >>> Đọc thêm về bài viết chuyên sâu sau: Xây Dựng Văn Hóa Công Bằng Từ Bên Trong: Đạo Đức Trong Quản Trị Nguồn Nhân Lực – Nền Tảng Của Doanh Nghiệp Bền Vững
2. Mô Hình Kim Tự Tháp CSR Của Archie Carroll: Đi Từ Trách Nhiệm Pháp Lý Đến Giá Trị Nhân Văn
Để có cái nhìn có cấu trúc về Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp, Giáo sư Archie B. Carroll đã phát triển Mô hình Kim tự tháp CSR vào năm 1991. Mô hình này phân loại Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp thành bốn cấp độ, từ nền tảng đến đỉnh cao, cho thấy sự phát triển của các loại trách nhiệm mà một doanh nghiệp nên gánh vác:
1. Trách Nhiệm Kinh Tế (Economic Responsibility) – Nền Tảng
- Khái niệm: Đây là tầng cơ bản nhất và là nền tảng của toàn bộ kim tự tháp. Doanh nghiệp được thành lập để tạo ra hàng hóa và dịch vụ mà xã hội mong muốn, đồng thời tạo ra lợi nhuận để đảm bảo sự tồn tại và phát triển lâu dài. Nếu không có lợi nhuận, các trách nhiệm khác sẽ không thể thực hiện được.
- Ý nghĩa: Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp bắt đầu bằng việc hoạt động có lợi nhuận, bởi vì một doanh nghiệp không có khả năng tài chính thì không thể đóng góp cho xã hội.
- Ví dụ: Sản xuất sản phẩm chất lượng cao, tạo việc làm, trả lương công bằng, đầu tư để mở rộng và đổi mới, tối ưu hóa chi phí để mang lại lợi nhuận cho cổ đông.
2. Trách Nhiệm Pháp Lý (Legal Responsibility) – Tuân Thủ Luật Pháp
- Khái niệm: Tầng thứ hai này nhấn mạnh rằng doanh nghiệp phải tuân thủ luật pháp địa phương và quốc tế. Điều này có nghĩa là hoạt động trong khuôn khổ pháp lý, tuân thủ các quy định về lao động, môi trường, cạnh tranh công bằng, bảo vệ người tiêu dùng, thuế, v.v.
- Ý nghĩa: Luật pháp là “luật chơi” cơ bản mà mọi doanh nghiệp phải tuân theo. Làm đúng trước khi làm tốt.
- Ví dụ: Đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn an toàn, tuân thủ các quy định về khí thải, trả lương tối thiểu cho nhân viên, không vi phạm bản quyền, nộp thuế đầy đủ.
3. Trách Nhiệm Đạo Đức (Ethical Responsibility) – Làm Điều Đúng Đắn
- Khái niệm: Đây là tầng mà Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp bắt đầu vượt ra ngoài những gì pháp luật yêu cầu. Trách nhiệm đạo đức liên quan đến việc làm điều đúng đắn, công bằng và chính trực, kể cả khi không có luật bắt buộc hoặc khi luật pháp chưa rõ ràng. Nó phản ánh các giá trị và chuẩn mực xã hội chưa được luật hóa.
- Ý nghĩa: Đây chính là “lõi mềm” giúp doanh nghiệp không chỉ làm đúng (pháp lý) mà còn làm tử tế. Tầng này đòi hỏi doanh nghiệp phải suy nghĩ về tác động của mình lên các bên liên quan và đưa ra các quyết định có trách nhiệm. Không đánh đổi đạo đức để lấy lợi nhuận.
- Ví dụ: Đảm bảo quyền riêng tư của khách hàng vượt trên yêu cầu pháp lý tối thiểu, đối xử công bằng với nhân viên và nhà cung cấp ngay cả khi không có quy định chặt chẽ, sử dụng nguyên liệu thân thiện môi trường dù chưa có luật bắt buộc, quảng cáo trung thực, minh bạch trong các báo cáo.
4. Trách Nhiệm Nhân Văn (Philanthropic Responsibility) – Đóng Góp Tích Cực
- Khái niệm: Tầng cao nhất của kim tự tháp, đề cập đến việc doanh nghiệp tích cực đóng góp cho xã hội, tham gia vào các hoạt động tình nguyện, phát triển cộng đồng và bảo vệ môi trường một cách tự nguyện. Đây là những hành động vượt ra ngoài mong đợi về mặt đạo đức và pháp lý.
- Ý nghĩa: Doanh nghiệp trở thành một công dân tốt của xã hội, sử dụng nguồn lực của mình để cải thiện cuộc sống và giải quyết các vấn đề xã hội.
- Ví dụ: Tài trợ cho giáo dục, y tế, nghệ thuật, tham gia các chiến dịch bảo vệ môi trường, thành lập quỹ từ thiện, khuyến khích nhân viên tình nguyện, tạo việc làm cho các nhóm yếu thế.
Đạo đức chính là “lõi mềm” giúp doanh nghiệp không chỉ làm đúng mà còn làm tử tế – điều kiện để Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp trở thành chiến lược thực sự, không chỉ là các chiến dịch tô vẽ hình ảnh bên ngoài. Khi đạo đức được tích hợp sâu vào văn hóa và quy trình ra quyết định, mọi tầng của kim tự tháp đều được củng cố.
Để cập nhật thêm các xu hướng thị trường lao động trong việc giữ chân người giỏi, nâng cao hiệu suất và xây dựng môi trường làm việc lý tưởng, hãy tham gia ngay KHÓA HỌC CHUYÊN SÂU: TẠO SỰ GẮN KẾT ĐỘI NGŨ – NÂNG CAO HIỆU SUẤT NHÂN VIÊN
3. Case Study: Ben & Jerry’s – Thương Hiệu Kem Dẫn Đầu CSR Bằng Hành Động Thật
Ben & Jerry’s là một công ty kem của Mỹ, được thành lập từ năm 1978 tại Vermont, nổi tiếng không chỉ với những hương vị kem độc đáo mà còn với các chiến dịch xã hội và môi trường gắn chặt vào sản phẩm và văn hóa doanh nghiệp. Câu chuyện của họ là một ví dụ điển hình về việc tích hợp thành công cả bốn tầng của Kim tự tháp CSR, đặc biệt là đặt đạo đức làm trọng tâm.
Bối cảnh: Ngay từ khi thành lập, Ben Cohen và Jerry Greenfield đã có một triết lý kinh doanh khác biệt, không chỉ vì lợi nhuận mà còn vì mục đích xã hội. Sau khi được Unilever mua lại vào năm 2000, Ben & Jerry’s vẫn giữ được tính độc lập nhất định để tiếp tục theo đuổi các giá trị cốt lõi về Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp.
Cách Ben & Jerry’s tích hợp đạo đức vào CSR theo Kim tự tháp Carroll:
- Tầng 1 – Kinh tế (Economic Responsibility): Ben & Jerry’s hoạt động như một doanh nghiệp tạo lợi nhuận, nhưng cách họ tạo lợi nhuận lại mang tính đạo đức. Họ duy trì giá cả hợp lý cho sản phẩm của mình, nhưng không bao giờ phá giá để cạnh tranh. Đặc biệt, họ cam kết trả lương công bằng cho nhân viên (Fair Wage) và đầu tư vào một chuỗi cung ứng bền vững, đảm bảo lợi ích kinh tế cho tất cả các bên tham gia, bao gồm cả nông dân và nhà cung cấp nhỏ.
- Tầng 2 – Pháp lý (Legal Responsibility): Ben & Jerry’s luôn tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về sản xuất thực phẩm, an toàn vệ sinh, truy xuất nguồn gốc nguyên liệu, minh bạch tài chính và dán nhãn sản phẩm. Họ không bao giờ tìm cách lách luật để giảm chi phí hoặc tối đa hóa lợi nhuận.
- Tầng 3 – Đạo đức (Ethical Responsibility) – Điểm Nhấn Nổi Bật: Đây là tầng mà Ben & Jerry’s thực sự tỏa sáng, vượt xa những gì pháp luật yêu cầu và thể hiện rõ cam kết đạo đức của mình:
- Chỉ sử dụng nguyên liệu có chứng nhận Fairtrade (thương mại công bằng): Họ cam kết chỉ mua các nguyên liệu như đường, cà phê, chuối, cacao từ các nông dân được trả giá công bằng, đảm bảo điều kiện làm việc tử tế và không có lao động trẻ em. Đây là một quyết định đạo đức dù có thể tăng chi phí sản xuất.
- Từ chối hợp tác với các nhà cung ứng bóc lột lao động hoặc gây ô nhiễm môi trường: Ben & Jerry’s có quy trình kiểm tra chuỗi cung ứng nghiêm ngặt để đảm bảo các đối tác cũng tuân thủ các chuẩn mực đạo đức và môi trường.
- Lên tiếng mạnh mẽ về các vấn đề công lý xã hội: Họ không ngại sử dụng nền tảng thương hiệu của mình để ủng hộ các phong trào xã hội như quyền của cộng đồng da màu (Black Lives Matter), quyền của người nhập cư, quyền của cộng đồng LGBTQ+ và bình đẳng giới.
- Điển hình, vào năm 2020, Ben & Jerry’s đã chính thức đăng tải một tuyên bố mạnh mẽ trên website của họ để phản đối nạn phân biệt chủng tộc và yêu cầu cải cách hệ thống tư pháp Mỹ sau cái chết của George Floyd – một hành động hiếm thấy và đầy táo bạo ở một công ty thực phẩm. (Nguồn: benjerry.com/values/issues-we-care-about). Điều này cho thấy họ đặt đạo đức và giá trị xã hội lên trên cả những rủi ro về phản ứng tiêu cực từ một bộ phận khách hàng.
- Tầng 4 – Nhân văn (Philanthropic Responsibility): Ben & Jerry’s tích cực đóng góp cho xã hội và môi trường:
- Dành 7.5% lợi nhuận trước thuế cho các quỹ cộng đồng: Thông qua Quỹ Ben & Jerry’s, họ tài trợ cho các tổ chức hoạt động vì công bằng xã hội và môi trường.
- Sản xuất tại nhà máy sử dụng năng lượng tái tạo: Giảm thiểu tác động môi trường.
- Hợp tác với nông dân địa phương và tổ chức phi lợi nhuận: Tạo việc làm và cơ hội kinh tế cho các nhóm yếu thế trong xã hội. Ví dụ, họ hợp tác với Greyston Bakery, một doanh nghiệp xã hội cung cấp việc làm cho những người gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm, để sản xuất bánh quy cho các sản phẩm kem của mình.
Bài học rút ra cho doanh nghiệp Việt Nam:
Câu chuyện của Ben & Jerry’s mang lại những bài học vô cùng giá trị cho các doanh nghiệp Việt Nam muốn phát triển Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp một cách thực chất và bền vững:
- CSR không thể tách rời khỏi đạo đức kinh doanh: Nếu nền tảng là đạo đức, mọi hoạt động CSR sẽ có sức nặng thật sự – không phải là chiến dịch tô vẽ hình ảnh bên ngoài. CSR phải xuất phát từ sự chân thành và niềm tin vào các giá trị đúng đắn.
- Doanh nghiệp nhỏ cũng có thể làm CSR hiệu quả: Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp không chỉ dành cho các tập đoàn lớn có ngân sách khổng lồ. Doanh nghiệp nhỏ cũng có thể bắt đầu từ chính bên trong: đối xử công bằng với nhân viên, chọn nhà cung cấp tử tế, minh bạch thông tin sản phẩm, giảm thiểu rác thải, và tạo tác động xã hội từ chính mô hình kinh doanh cốt lõi của mình.
- Đạo đức trong CSR không phải là “phụ kiện truyền thông” mà là phần mềm lõi của văn hóa tổ chức: CSR phải được tích hợp vào DNA của công ty, vào quy trình ra quyết định, vào hệ thống giá trị mà mọi nhân viên đều hiểu và thực hành. Khi đó, CSR sẽ trở thành một phần tự nhiên của hoạt động kinh doanh, chứ không phải là một hoạt động tách biệt để “đánh bóng” hình ảnh.
- Dám lên tiếng và hành động vì các vấn đề xã hội: Như Ben & Jerry’s đã làm, các doanh nghiệp có thể và nên sử dụng tiếng nói và ảnh hưởng của mình để ủng hộ các vấn đề xã hội quan trọng, thể hiện cam kết vượt ra ngoài mục tiêu kinh tế.
| >>> Tìm hiểu ngay về Bộ tài liệu Xây dựng khung năng lực Học Viện HR – Tặng 80+ Tài liệu tham khảo
Kết Luận:
Trong một thế giới ngày càng đòi hỏi sự minh bạch và trách nhiệm, Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp đã vượt xa khái niệm từ thiện đơn thuần để trở thành một yếu tố chiến lược quan trọng. Mô hình Kim tự tháp CSR của Archie Carroll đã cung cấp một khung nhìn rõ ràng, giúp các doanh nghiệp hiểu và thực hiện các cấp độ trách nhiệm khác nhau – từ kinh tế và pháp lý đến đạo đức và nhân văn.
Điều cốt lõi là đạo đức chính là “lõi mềm” giúp doanh nghiệp không chỉ làm đúng luật, tạo ra lợi nhuận, mà còn làm điều tử tế. Một thương hiệu thực sự tử tế là thương hiệu biết cách tạo ra lợi nhuận mà không làm tổn thương con người, cộng đồng và hành tinh. Khi Trách Nhiệm Xã Hội Doanh Nghiệp được dẫn dắt bởi một nền tảng đạo đức vững chắc và được tích hợp sâu vào mọi khía cạnh của hoạt động, doanh nghiệp sẽ không chỉ tuân thủ các quy định mà còn xây dựng được lòng tin vững chắc từ các bên liên quan, gắn kết văn hóa nội bộ, và quan trọng nhất là tạo ra giá trị bền vững thực sự cho cả doanh nghiệp và xã hội – từ bên trong. Đây chính là con đường để đạt được thành công toàn diện trong kỷ nguyên mới.
