Năng suất là gì? Cách tính năng suất người lao động và năng suất sản xuất

Trong thế giới quản trị hiện đại, “năng suất” thường bị hiểu sai hoặc chỉ dừng lại ở những con […]

5/5 - (9 bình chọn)

Trong thế giới quản trị hiện đại, “năng suất” thường bị hiểu sai hoặc chỉ dừng lại ở những con số bề mặt: bao nhiêu sản phẩm làm ra trong bao nhiêu giờ. Nhưng thực tế, năng suất không chỉ là chuyện làm nhiều hay ít, mà là thước đo chiến lược để doanh nghiệp tối ưu con người, vốn và hệ thống – đồng thời là chỉ số mà cả OECD, ILO và Harvard Business Review xem như nền tảng cho tăng trưởng kinh tế bền vững.

Khác với nhiều tài liệu ngoài kia chỉ dừng ở định nghĩa khô khan, bài viết này mang đến cho bạn:

Công thức chuẩn mực từ ILO và OECD để tính năng suất lao động, sản xuất, vốn – được trình bày rõ ràng, dễ áp dụng ngay.
Ví dụ thực tế minh họa, giúp bạn thấy rõ cách đo năng suất trong doanh nghiệp từ sản xuất, dịch vụ đến bán hàng.
Bảng so sánh trực quan để phân biệt năng suất lao động – sản xuất – vốn, tránh nhầm lẫn thường gặp trên thị trường.
Checklist 10 bước tăng năng suất, đúc kết từ các nghiên cứu quốc tế và áp dụng được ngay cho cả SME lẫn tập đoàn.
Ý nghĩa chiến lược: từ việc đánh giá công bằng cho nhân viên, tối ưu vốn cho doanh nghiệp, đến vai trò của năng suất với tăng trưởng GDP quốc gia.

Đây không chỉ là một bài viết giải thích “năng suất là gì” mà còn là cẩm nang toàn diện, giúp bạn – với tư cách nhà quản trị, chuyên gia nhân sự hay chủ doanh nghiệp – có công cụ thực chiến để nâng cao hiệu quả hoạt động, gắn kết mục tiêu và phát triển bền vững.

| >>> Đọc thêm bài viết chuyên sâu sau: Performance Management Quản trị hiệu suất là gì? [Đầy đủ nhất]

Năng suất là gì?

Năng suất (Productivity) là chỉ số phản ánh mối quan hệ giữa đầu ra (sản phẩm, dịch vụ hoặc giá trị tạo ra) và đầu vào (lao động, vốn, thời gian, công nghệ) trong một khoảng thời gian nhất định. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), năng suất thể hiện hiệu quả sử dụng các nguồn lực trong sản xuất và kinh doanh.

Nói một cách đơn giản:

Với cùng một lượng đầu vào, doanh nghiệp tạo ra được bao nhiêu đầu ra?
Để đạt một sản lượng nhất định, cần tiêu tốn bao nhiêu nguồn lực?

Các công thức phổ biến để đo năng suất:

Công thức: Năng suất lao động = Số lượng công việc hoàn thành / Thời gian hoàn thành.
Công thức: Năng suất lao động = Tổng sản lượng / Tổng số giờ lao động.
Công thức: Năng suất lao động = Giá trị sản phẩm hoặc dịch vụ tạo ra / Tổng giờ nhân lực đầu vào.
Công thức: Năng suất sản xuất = Sản lượng thực tế / Thời gian sản xuất thực tế.
Công thức: Năng suất vốn = Tổng doanh thu / Tổng vốn đầu tư.

Ví dụ minh họa:

Một doanh nghiệp sản xuất 1.000 sản phẩm trong 8 giờ → năng suất lao động = 125 sản phẩm/giờ.
Một công ty đạt 2,65 đồng doanh thu trên 1 đồng vốn đầu tư → năng suất vốn = 2,65.

Cách tính năng suất: Các công thức cơ bản

Trong quản trị kinh doanh và sản xuất, năng suất được tính theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào loại nguồn lực được sử dụng: lao động, sản xuất hay vốn.

Công thức tổng quát

Công thức: Năng suất = Tổng đầu ra / Tổng đầu vào.

Các công thức chi tiết theo lao động

Công thức 1: Năng suất = Số lượng công việc hoàn thành / Thời gian hoàn thành.
Công thức 2: Năng suất = Tổng sản lượng / Tổng số giờ lao động.
Công thức 3: Năng suất = Giá trị sản phẩm hoặc dịch vụ tạo ra / Tổng số giờ nhân lực đầu vào.

Công thức tính năng suất sản xuất

Công thức: Năng suất sản xuất = Sản lượng thực tế / Thời gian sản xuất thực tế.

Công thức tính năng suất vốn

Công thức: Năng suất vốn = Tổng doanh thu / Tổng vốn đầu tư.

Bảng so sánh các công thức tính năng suất

Loại năng suất	Công thức tính (dạng chữ)	Ý nghĩa đo lường
Tổng quát	Năng suất = Tổng đầu ra / Tổng đầu vào	Đo hiệu quả tổng thể của mọi nguồn lực.
Lao động – Công thức 1	Năng suất = Số lượng công việc hoàn thành / Thời gian hoàn thành	Đo mức độ hoàn thành công việc trong một khoảng thời gian cụ thể.
Lao động – Công thức 2	Năng suất = Tổng sản lượng / Tổng số giờ lao động	Đo hiệu quả làm việc của nhân viên theo sản lượng.
Lao động – Công thức 3	Năng suất = Giá trị sản phẩm hoặc dịch vụ tạo ra / Tổng số giờ nhân lực đầu vào	Đo giá trị kinh tế mà lao động mang lại, thay vì chỉ tính số lượng sản phẩm.
Sản xuất	Năng suất sản xuất = Sản lượng thực tế / Thời gian sản xuất thực tế	Đo khả năng vận hành của hệ thống sản xuất, dây chuyền hoặc công nghệ.
Vốn	Năng suất vốn = Tổng doanh thu / Tổng vốn đầu tư	Đo hiệu quả sử dụng vốn để tạo ra doanh thu và lợi nhuận.

Tóm lại: Các công thức trên cung cấp những góc nhìn khác nhau về năng suất – từ con người, dây chuyền sản xuất đến vốn đầu tư. Doanh nghiệp nên kết hợp nhiều chỉ số để có đánh giá toàn diện về hiệu quả hoạt động.

| >>> Đọc thêm bài viết chuyên sâu sau: BSC là gì? – Balanced Scorecard Thẻ điểm cân bằng từ A-Z [Free Templates]

Năng suất lao động là gì?

Năng suất lao động là chỉ số phản ánh hiệu quả sử dụng nguồn lực con người. Nó cho biết một cá nhân hoặc một tập thể có thể tạo ra bao nhiêu sản phẩm, dịch vụ hoặc giá trị trong một đơn vị thời gian nhất định.

Theo ILO (Tổ chức Lao động Quốc tế), năng suất lao động là thước đo quan trọng để đánh giá hiệu quả công việc và là nền tảng để nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Cách tính năng suất lao động

Có nhiều cách đo lường năng suất lao động, phổ biến nhất là các công thức sau:

Công thức 1: Năng suất lao động = Số lượng công việc hoàn thành / Tổng thời gian hoàn thành.
Công thức 2: Năng suất lao động = Tổng sản lượng / Tổng số giờ lao động.
Công thức 3: Năng suất lao động = Giá trị sản phẩm hoặc dịch vụ tạo ra / Tổng giờ nhân lực đầu vào.

Ví dụ minh họa về cách tính năng xuất lao động

Ví dụ 1: Một doanh nghiệp sản xuất 1.000 sản phẩm trong 8 giờ làm việc.
→ Năng suất lao động = 125 sản phẩm mỗi giờ.
Ví dụ 2: Một nhân viên bán hàng tạo ra 200 triệu đồng doanh thu trong 160 giờ công.
→ Năng suất lao động = 1,25 triệu đồng mỗi giờ.

Kết luận ngắn: Năng suất lao động là chỉ số cốt lõi để đánh giá hiệu quả làm việc của con người. Việc tính toán dựa trên sản lượng, thời gian và giá trị giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện về hiệu quả sử dụng nhân lực.

| >>> Đọc thêm bài viết chuyên sâu sau: Quản trị theo Mục tiêu MBO là gì? Quy trình, ưu nhược, so sánh với OKR/KPI

Năng suất sản xuất là gì?

Năng suất sản xuất là chỉ số phản ánh khả năng của toàn bộ hệ thống sản xuất (bao gồm máy móc, dây chuyền, công nghệ và lao động) trong việc biến đổi đầu vào thành đầu ra.

Đây là thước đo cốt lõi trong quản trị vận hành, Lean Manufacturing, Six Sigma và các chương trình cải tiến liên tục (Continuous Improvement). Năng suất sản xuất cho phép doanh nghiệp đánh giá hiệu quả hoạt động của dây chuyền, phát hiện điểm nghẽn và tối ưu hóa quy trình.

Cách tính năng suất sản xuất

Công thức: Năng suất sản xuất = Sản lượng sản xuất thực tế / Thời gian sản xuất thực tế.

Ví dụ minh họa

năng suất sản xuất

Một dây chuyền sản xuất hoàn thành 500 sản phẩm trong 5 giờ hoạt động.
→ Năng suất sản xuất = 100 sản phẩm mỗi giờ.

So sánh năng suất lao động và năng suất sản xuất

Tiêu chí	Năng suất lao động	Năng suất sản xuất
Đối tượng đo lường	Con người (cá nhân hoặc tập thể)	Toàn bộ hệ thống sản xuất (máy móc, dây chuyền, công nghệ, nhân lực)
Công thức phổ biến	Năng suất = Tổng sản lượng / Tổng số giờ lao động	Năng suất = Sản lượng thực tế / Thời gian sản xuất thực tế
Ứng dụng chính	Quản trị nhân sự, đánh giá hiệu suất cá nhân, xây KPI	Quản trị vận hành, Lean, cải tiến dây chuyền, giảm lãng phí
Ví dụ minh họa	125 sản phẩm mỗi giờ cho mỗi người lao động	100 sản phẩm mỗi giờ cho một dây chuyền sản xuất

Năng suất lao động tập trung vào hiệu quả cá nhân hoặc tập thể, trong khi năng suất sản xuất phản ánh hiệu quả toàn bộ hệ thống sản xuất.
Doanh nghiệp cần kết hợp cả hai để vừa tối ưu hiệu quả con người, vừa cải tiến quy trình vận hành.

Năng suất vốn là gì?

Năng suất vốn là chỉ số đo lường hiệu quả sử dụng vốn đầu tư trong quá trình sản xuất – kinh doanh. Nó cho biết mỗi đơn vị vốn bỏ ra tạo ra bao nhiêu đồng doanh thu hoặc giá trị.

Đây là thước đo quan trọng trong tài chính doanh nghiệp và quản trị đầu tư, giúp đánh giá khả năng sinh lời, tối ưu hóa chi phí vốn và đưa ra quyết định mở rộng hay thu hẹp đầu tư.

Cách tính năng suất vốn

Công thức: Năng suất vốn = Tổng doanh thu / Tổng vốn đầu tư.

Ví dụ minh họa

Một công ty đầu tư 100 tỷ đồng vốn và đạt 265 tỷ đồng doanh thu.
→ Năng suất vốn = 265 / 100 = 2,65.
Nghĩa là: cứ 1 đồng vốn đầu tư tạo ra 2,65 đồng doanh thu.

So sánh năng suất lao động, năng suất sản xuất và năng suất vốn

Tiêu chí	Năng suất lao động	Năng suất sản xuất	Năng suất vốn
Đối tượng đo lường	Con người (cá nhân hoặc tập thể)	Toàn bộ hệ thống sản xuất (máy móc, công nghệ)	Nguồn vốn đầu tư
Công thức phổ biến	Sản lượng / Giờ lao động	Sản lượng thực tế / Thời gian sản xuất thực tế	Doanh thu / Vốn đầu tư
Ứng dụng chính	Quản trị nhân sự, KPI, đánh giá hiệu suất	Quản trị vận hành, Lean, cải tiến dây chuyền	Phân tích tài chính, quản lý đầu tư
Ví dụ minh họa	125 sản phẩm mỗi giờ/người	100 sản phẩm mỗi giờ/dây chuyền	2,65 đồng doanh thu/1 đồng vốn đầu tư

Kết luận:

Năng suất lao động: đo hiệu quả con người.
Năng suất sản xuất: đo hiệu quả hệ thống vận hành.
Năng suất vốn: đo hiệu quả sử dụng nguồn vốn.

Khi kết hợp cả ba, doanh nghiệp có được bức tranh toàn diện về hiệu quả hoạt động, từ nhân lực – vận hành – tài chính.

Checklist 10 bước tăng năng suất cho doanh nghiệp

Bước hành động	Nội dung triển khai	Lợi ích đạt được
1. Xác định mục tiêu rõ ràng	Áp dụng hệ thống KPI, OKR hoặc MBO để nhân viên hiểu rõ kỳ vọng.	Giảm mơ hồ trong công việc, tăng sự gắn kết mục tiêu cá nhân – tổ chức.
2. Chuẩn hóa quy trình	Thiết lập SOP (Standard Operating Procedures), loại bỏ công đoạn thừa.	Giảm sai sót, tiết kiệm thời gian, dễ nhân bản.
3. Đào tạo & phát triển nhân lực	Tổ chức khóa đào tạo kỹ năng cứng và kỹ năng mềm liên tục.	Nhân viên nâng cao năng lực, tự tin và hiệu quả hơn.
4. Ứng dụng công nghệ quản lý	Sử dụng ERP, phần mềm quản lý công việc (Trello, Asana, Notion).	Tăng khả năng theo dõi tiến độ, minh bạch và đo lường được.
5. Đầu tư vào tự động hóa	Ứng dụng robot, AI, phần mềm RPA để giảm thao tác thủ công.	Giảm chi phí lao động, tăng tốc độ xử lý công việc.
6. Cải tiến hệ thống đo lường năng suất	Xây dashboard People Analytics, báo cáo real-time.	Ra quyết định nhanh, dữ liệu minh bạch, hỗ trợ cải tiến liên tục.
7. Tối ưu quản lý thời gian	Áp dụng phương pháp Lean, Kaizen, hoặc mô hình 5S.	Loại bỏ lãng phí, giảm thời gian chờ, tăng hiệu suất.
8. Thiết kế chính sách lương thưởng công bằng	Liên kết đãi ngộ với năng suất và kết quả làm việc.	Tạo động lực nội tại, giữ chân nhân tài.
9. Khuyến khích sáng kiến từ nhân viên	Tạo kênh góp ý, chương trình “Kaizen suggestion box”.	Khai thác trí tuệ tập thể, tăng đổi mới liên tục.
10. Xây dựng văn hóa hiệu quả	Thúc đẩy mindset “làm đúng ngay từ đầu – làm tốt hơn mỗi ngày”.	Hình thành thói quen làm việc kỷ luật, hiệu quả bền vững.

Tóm tắt bảng Checklist

Đây là 10 bước then chốt, từ mục tiêu – quy trình – công nghệ – con người – văn hóa.
Nếu áp dụng đồng bộ, doanh nghiệp có thể tăng 15%–30% năng suất (theo nghiên cứu của Harvard Business Review).
Bảng này phù hợp cả cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) lẫn tập đoàn lớn.

Ý nghĩa chiến lược của việc đo năng suất

Đối tượng	Ý nghĩa chính	Giá trị chiến lược
Doanh nghiệp	– Tối ưu hóa sử dụng nguồn lực. – Giảm chi phí, tăng lợi nhuận. – Làm cơ sở xây dựng KPI, OKR, BSC.	Giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hoạt động, cải tiến quy trình và xây dựng hệ thống quản trị hiện đại.
Người lao động	– Có thước đo công bằng để đánh giá năng lực. – Tạo động lực nâng cao hiệu quả cá nhân. – Liên kết mục tiêu cá nhân với mục tiêu tổ chức.	Tăng sự gắn kết, công bằng và động lực làm việc, đồng thời phát triển năng lực cá nhân lâu dài.
Nền kinh tế	– Thúc đẩy tăng trưởng GDP. – Nâng cao thu nhập bình quân đầu người. – Gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia.	Theo OECD Productivity Statistics, tăng trưởng năng suất là yếu tố then chốt cho phát triển kinh tế bền vững.

Tóm lại: Đo lường năng suất không chỉ mang ý nghĩa quản trị nội bộ mà còn là công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp phát triển, người lao động tiến bộ, và nền kinh tế quốc gia nâng cao năng lực cạnh tranh.

FAQ – Câu hỏi thường gặp về năng suất (Bảng trực quan)

Câu hỏi thường gặp	Giải đáp chi tiết	Giá trị SEO & Thực tiễn
Năng suất và hiệu suất có giống nhau không?	Không. Năng suất đo đầu ra trên đầu vào, còn hiệu suất đo mức độ tiết kiệm và tối ưu quy trình.	Giúp người đọc phân biệt đúng khái niệm, tránh nhầm lẫn khi tìm kiếm.
Cách tăng năng suất lao động trong doanh nghiệp nhỏ?	Áp dụng KPI/OKR, đào tạo kỹ năng, ứng dụng công nghệ, chính sách lương thưởng công bằng và quản lý thời gian hiệu quả.	Hướng dẫn ngắn gọn, phù hợp SMEs, có khả năng hiển thị trong AI Overview.
Có công thức nào đo năng suất tổng hợp không?	Có: TFP – Total Factor Productivity. Công thức: tổng sản lượng đầu ra chia cho tổng hợp đầu vào (lao động, vốn, công nghệ).	Bổ sung góc nhìn học thuật, liên quan đến OECD, WB.
Tại sao năng suất lại quan trọng với nền kinh tế?	Vì năng suất thúc đẩy GDP, thu nhập bình quân đầu người, năng lực cạnh tranh, và phát triển bền vững (theo OECD).	Kết nối cá nhân – doanh nghiệp – quốc gia, tăng giá trị tìm kiếm.
Ngành nào có cách đo năng suất khác biệt?	– Công nghiệp: sản phẩm trên giờ máy/giờ công. – Dịch vụ: số khách hàng phục vụ/giờ. – Nông nghiệp: tấn/ha. – Công nghệ: throughput dữ liệu/giây.	Giúp người đọc thấy tính ứng dụng đa ngành, mở rộng phạm vi tìm kiếm từ khóa.

Hiểu rõ năng suất là gì và cách tính năng suất lao động, năng suất sản xuất, năng suất vốn giúp doanh nghiệp:

Tối ưu nguồn lực.
Định hình chiến lược quản trị nhân sự.
Cải thiện vận hành và khả năng cạnh tranh.

Đối với cá nhân, năng suất là thước đo quan trọng để nâng cao hiệu quả làm việc, gắn kết mục tiêu với tổ chức và phát triển bền vững trong môi trường hiện đại.

Nguồn học thuật & tổ chức quốc tế

ILO – International Labour Organization (Tổ chức Lao động Quốc tế)
- Báo cáo: Measuring Productivity – Measurement of Aggregate and Industry-Level Productivity Growth (ILO, 2018).
- Ý nghĩa: Đưa định nghĩa chuẩn quốc tế về năng suất lao động và phương pháp tính.
OECD Productivity Statistics
- Báo cáo thường niên: OECD Compendium of Productivity Indicators.
- Ý nghĩa: Số liệu và khung phân tích năng suất lao động, vốn và năng suất nhân tố tổng hợp (TFP).
World Bank – Productivity and Innovation Report
- Báo cáo: Global Productivity – Trends, Drivers, and Policies (World Bank, 2020).
- Ý nghĩa: Chứng minh mối liên hệ giữa đổi mới công nghệ và tăng trưởng năng suất.
Harvard Business Review (HBR)
- Bài: Management by Whose Objectives? – Harry Levinson, HBR, 2003.
- Ý nghĩa: Năng suất là nền tảng để xây dựng các hệ thống quản trị mục tiêu (MBO, KPI, OKR).

Nguồn nghiên cứu & tư vấn chiến lược

McKinsey Global Institute
- Báo cáo: Global Growth: Can Productivity Save the Day in an Aging World? (2015).
- Ý nghĩa: Giải thích vì sao chênh lệch năng suất tạo nên khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia.
Gallup Workplace Report
- Báo cáo: State of the Global Workplace (2023).
- Ý nghĩa: Mối liên hệ giữa năng suất lao động, sự gắn kết nhân viên và hiệu quả tổ chức.
Financial Times – Capital Productivity Analysis
- Các bài viết chuyên sâu về năng suất vốn và hiệu quả đầu tư.
- Ý nghĩa: Cung cấp góc nhìn thực tiễn cho doanh nghiệp và nhà đầu tư.
Michael Porter – Competitiveness Theory
- Sách: The Competitive Advantage of Nations (1990).
- Ý nghĩa: Năng suất là nền tảng của năng lực cạnh tranh quốc gia và doanh nghiệp.